Η σύγχρονη Ελλάδα όχι μόνον διαιωνίζει τις οθωμανικές αρχές διακυβέρνησης, “οργάνωσης” και τον οθωμανικό πολιτισμό γενικότερα, αλλά έχει προσφέρει διεθνώς περισσότερα από την Τουρκία στην εξάπλωση του πολιτισμού αυτού. Ο μουσακάς, το τζατζίκι, οι ντολμάδες, το μπουζούκι έγιναν γνωστά παγκοσμίως όχι από τους Τούρκους, αλλά από τους Έλληνες, ιδίως τα ελληνικά εστιατόρια που άνοιξαν οι μετανάστες στη δυτική Ευρώπη, την Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία και αλλού.
Βέβαια, στην εσωτερική μας κατανάλωση ιδεών κυριαρχεί η αντίληψη, ότι ο αμανές, οι ρινοφωνίες της εκκλησίας, ο καρσιλαμάς, ο Καραγκιόζης είναι όλα ελληνικά που τα πήρανε από μας οι ανατολίτες. Αυτά ίσως περνάνε μεταξύ μας, αν όμως τα πείτε σε έναν βορειοευρωπαίο, σίγουρα θα παραξενευτεί.
Το ενδιαφέρον είναι πως σήμερα η Τουρκία κοιτάζει προς δυσμάς και εκσυγχρονίζεται, ενώ εμείς κοιτάμε προς ανατολάς και προβάλουμε λυσσαλέα αντίδραση στην πρόοδο (η λέξη “προοδευτικός” έχει γίνει ένα αναμάσημα, που δείχνει απλά σε ποιόν πολιτικό χώρο ανήκεις). Για παράδειγμα, η Τουρκία είχε τρία ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία ο Ερντογάν τα ένωσε σε ένα. Εμείς είχαμε 134 τέτοιες γραφειοκρατίεςπαρακαλώ, και όταν η κυβέρνηση προσπάθησε να τις συμπτύξει όχι σε μία, αλλά σε καμιά δεκαριά, ξεσηκώθηκε το σύμπαν και κόντεψαν να κάψουν την Αθήνα.
Θα μπορούσε, βέβαια, να αντείπει κανείς, πως με 134 ασφαλιστικά ταμεία υπάρχει περισσότερος ανταγωνισμός και, κατά τεκμήριο, καλύτερη ποιότητα στις υπηρεσίες. Πριτς! Είδε κανείς κάτι τέτοιο; Ο μόνος ανταγωνισμός που υπάρχει είναι στο ποιο ταμείο θα είναι πιο γραφειοκρατικό, ώστε να πηγαίνεις στο φαρμακείο με τη συνταγή σου και να δημιουργούνται σοβαρά και δυσεπίλυτα θέματα, όπως για το αν το βιβλιάριο ήταν θεωρημένο και αν η σφραγίδα ήταν τρίγωνη ή τετράγωνη.
Εκείνο που εκπλήσσει τόσο τους ξένους όσο και τους έλληνες του εξωτερικού είναι το πόσο φρικαλέα είναι η γραφειοκρατία της Ελλάδας, με την οποία έρχεται κανείς αντιμέτωπος ήδη στα προξενεία και τις πρεσβείες. Το υπεργραφειοκρατικό αυτό πνεύμα είναι τόσο εφιαλτικό και τόσο ασύλληπτο, άσε που όλο και αυξάνει αντί να μειώνεται, που αξίζει να γράψει κανείς ένα ξεχωριστό βιβλίο, αφιερωμένο στο απίθανο μέγεθος της ανθρώπινης ηλιθιότητας... Το δε πνεύμα αυτό δεν επικεντρώνεται μόνον σταχαρτιά και τις σφραγίδες, που θεωρούνται πιο σημαντικά από οτιδήποτε άλλο στη ζωή (εκτός, ίσως, από το ποδόσφαιρο), αλλά είναι μια ολόκληρη νοοτροπία, βυζαντινο-οθωμανική, που προβάλλεται ολοζώντανη μπροστά σου, σε όλη της τη δόξα, και σου αναστατώνει κάθε αίσθηση λογικής και κάθε φυσικό ένστικτο μέσα σου.
Να είσαι, για παράδειγμα, στα Σκόπια, και να πας στο προξενείο για μια επικύρωση εγγράφου(αλήθεια, γιατί χρειάζονται τόσες πολλές επικυρώσεις;). Να είναι έτος 2003, και η Ελλάδα να έχει ήδη το ευρώ σαν επίσημο νόμισμα από τις αρχές του 2002. Να σε δέχονται με το γνωστό πνεύμα αυστηρής τελετουργίας, με τις απρόθυμες κοφτές απαντήσεις τους και το γνωστό βλοσυρό ύφος και στο τέλος να σου ζητάνε να πληρώσεις για την επικύρωση. Και τότε έρχεται η έκπληξη της ζωής σου: Δέχονται μόνον δολάρια Αμερικής (!!!) και μάλιστα, πρέπει να έχεις το ακριβές ποσόν, διότι δεν δίνουν ρέστα – τη στιγμή που οι πάντες στα Σκόπια, ακόμη και οι μπακάληδες, δέχονται τα ευρώ, το επίσημο νόμισμα της Ελλάδας!
Ένας ντόπιος καφετζής, απέναντι από την πρεσβεία, κατάλαβε πως η αγκύλωση αυτή είναι μια ευκαιρία να βγάλει το ψωμί του, έτσι, έβαλε φαρδιά - πλατιά μια ταμπέλα ότι αλλάζει ότι νόμισμα έχεις σε δολάρια και μάλιστα στο ακριβές ποσό που ζητά το προξενείο, έναντι, βέβαια, μιας καλής αμοιβής.
Το παράδειγμα αυτό δείχνει, συν τοις άλλοις, τη λειτουργία που επιτελεί η γραφειοκρατία: Να δημιουργεί και να συντηρεί παρασιτικές δραστηριότητες και στην Ελλάδα έχουμε πανστρατιές από ολόκληρα παρασιτικά επαγγέλματα (π.χ., εκτελωνιστές), που υπάρχουν μόνον και μόνον χάρη στη γραφειοκρατία.
Σίγουρα, ο λόγος που το προξενείο θεωρούσε τα δολάρια σαν το μόνο νόμιμο νόμισμα για τις συναλλαγές του, οφείλεται στο ότι δεν είχαν ακόμη λάβει την σχετική εγκύκλιο από την Αθήνα. Όμως, γιατί χρειάζεται άραγε ειδική εγκύκλιος για να δεχτεί κανείς το επίσημο και νόμιμο νόμισμα της χώρας; Τί λογική είναι αυτή, μήπως από άλλον πλανήτη; Φανταστείτε, βέβαια, τη γελοία εικόνα της χώρας μας, που προβάλει το εν λόγω προξενείο – η μόνη παρηγοριά ίσως είναι πως και οι Σκοπιανές αρχές δεν πάνε καθόλου πίσω από τέτοιες γραφειοκρατικές ηλιθιότητες, οπότε ίσως δείχνουν κατανόηση...
Παρεμπιπτόντως, υπερηφανεύονται τελευταία οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα για την επιτυχία των ΚΕΠ, αν και έχουν και αυτά αρχίσει να γίνονται εξ ίσου στρυφνά με όλες τις άλλες αρχές, πάντως, σίγουρα βοηθάνε σε μερικά πράγματα. Ξεχνάνε, όμως, ότι η ανάγκη ύπαρξης των ΚΕΠ από μόνη της δείχνει το πόσο απαράδεκτη είναι η ελληνική γραφειοκρατία, ώστε να χρειάζεται ειδική υπηρεσία να σε βοηθάει να τα βγάλεις πέρα μαζί της.
Τέτοιου είδους υπηρεσίες, σαν τα ΚΕΠ, ξεκίνησαν από τον ΟΗΕ σε χώρες όπως η Καμπότζη, για να βοηθούν φτωχούς και αγράμματους πληθυσμούς να ανταπεξέρχονται στις απερίγραπτες τριτοκοσμικές γραφειοκρατίες στις χώρες τους. Το ότι τέτοιες υπηρεσίες χρειάζονται και σε μια χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι σαν μια επίσημη πιστοποίηση παταγώδους αποτυχίας.
Και για να μην τα ρίχνουμε όλα στο κράτος και στους πολιτικούς, όλοι είναι συνένοχοι στο φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα. Η ενατένιση της πραγματικότητας μέσα από χαρτιά και σφραγίδεςκαι όχι μέσω των πέντε αισθήσεων, που μας έδωσε η φύση, έχει πλέον μπει στα γονίδια του Νεοέλληνα. Στην Ελλάδα είσαι ψηλός ή κοντός όχι γιατί είσαι πραγματικά ψηλός ή κοντός, αλλά γιατί έχεις ένα χαρτί (προσοχή: Σφραγισμένο!) που το πιστοποιεί. Μπορεί το κεφάλι σου να έχει σχήμα τσιμεντόλιθου ή κολοκυθιού, αφού, όμως, η ταυτότητά σου λέει ότι είναι ωοειδές, τότε είναι ωοειδές. Στην καλύτερη περίπτωση, μιλάμε για πλάσμα δικαίου. Στη χειρότερη, για τεχνητή σχιζοφρένεια, όπου οι πέντε αισθήσεις ακυρώνονται.
Αν ο Κάφκα είχε ζήσει στην Ελλάδα και είχε δει την ελληνική γραφειοκρατία, σίγουρα θα είχε γράψει πολύ περισσότερα αριστουργήματα από όσα μας έχει ήδη δωρίσει. Διότι στην Ελλάδα τόσο η φύση όσο και το μέγεθος του προβλήματος δείχνουν μια κοινωνία που είναι σαν θέατρο του παραλόγου, με ένα γραφειοκρατικό σύστημα σχεδιασμένο για να φρενάρει και να παρεμποδίζει τα πάντα, ιδίως κάθε επιχειρηματική ή αναπτυξιακή προσπάθεια. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε, πως το μεγαλύτερο πρόβλημα στη σημερινή ελλαδική κοινωνία είναι η γραφειοκρατία, που έχει πλέον γίνει τρόπος ζωής (modus vivendi, lifestyle!) με δική του λογική και δικούς του κώδικες.
Η γραφειοκρατική αυτή κουλτούρα μας εμφανίζει τα εξής γνωρίσματα, για κανένα από τα οποία δεν θα έπρεπε να αισθανόμαστε ιδιαίτερη υπερηφάνεια:
ΠΡΩΤΟΝ, ότι απαιτούνται έγγραφες πιστοποιήσεις για τα πάντα, ακόμη και για τα πιο αυτονόητα. Όσοι σπουδάσαμε νομικά, μάθαμε πως δεν χρειάζεται σε μια δίκη να αποδείξεις το αυτονόητο, ούτε το γνωστό τοις πάσι. Για την ελληνική γραφειοκρατία όμως πρέπει να αποδεικνύεις ανά πάσα στιγμή, ότι δεν είσαι ελέφαντας.
ΔΕΥΤΕΡΟΝ, οι επικυρώσεις των πάντων και η σφραγιδομανία. Για τις επικυρώσεις, για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε την αστυνομία. Αντί να την αφήνουμε ήσυχη να κάνει το κυρίως καθήκον της απρόσκοπτα, τη φορτώνουμε με τις εντελώς περιττές επικυρώσεις χαρτιών. Όσο για τις σφραγίδες, η επιμονή σ’ αυτές είναι ανερμήνευτή, αφού τίποτε δεν είναι τόσο εύκολο να παραχαράξει κανείς όσο μια σφραγίδα.
ΤΡΙΤΟΝ, τα χαρτιά, οι σφραγίδες και όλα αυτά τα εργαλεία του γραφειοκράτη έχουν περάσει στο υποσυνείδητο του έλληνα σαν ιερά πράγματα με σχεδόν μεταφυσική αξία. Ιδιαίτερα η λέξη “χαρτιά” έχει πολύ σπουδαίο άκουσμα στα αυτιά του νεοέλληνα, ο οποίος χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο σχεδόν εκκλησιαστικό για αυτά τα πράγματα: “Προσκομίζει” τα δικαιολογητικά, “υποβάλλει” την αίτηση κ.ο.κ. Ακόμη και αυτοί οι επιχειρηματίες, που λογικά θα έπρεπε να ήταν εναντίον της γραφειοκρατίας, αποδεικνύονται ότι έχουν μια ανεξήγητη ανάγκη ν’ αναρτούν στο μαγαζί τους ένα σωρό πιστοποιήσεις, με σφραγίδες και με βούλες, δίκην φυλαχτού ή, έστω, ντεκόρ. Πιστεύω, τελικά, πως αν άλλαζε το σύστημα και μπορούσες να ανοίξεις το μαγαζί σου χωρίς άδειες και χαρτιά, οι επιχειρηματίες αυτοί θα αισθάνονταν πως κάτι λείπει.
ΤΕΤΑΡΤΟΝ, η γραφειοκρατία δεν είναι μόνον θέμα πολλών χαρτιών, αλλά και μιας αντιμετώπισης που κυμαίνεται μεταξύ σαδισμού και μισανθρωπίας. Καμιά φορά τα καταφέρνει το κράτος ν’ απλοποιήσει τα πράγματα από πλευράς χαρτιών. Για παράδειγμα, την τελευταία φορά που έβγαλα έναπιστοποιητικό γεννήσεως, πήγα στη δημαρχία και ο υπάλληλος μου το εκτύπωσε αμέσως από τον υπολογιστή, χωρίς αιτήσεις, διατυπώσεις και άλλες διαδικασίες. Θα έλεγα, πιο γρήγορα και πιο εύκολα και από τη Σουηδία. Όμως, τα λίγα λεπτά που κράτησε η συναλλαγή, ο υπάλληλος ούτε μου μίλησε, ούτε με χαιρέτισε, ούτε με κοίταξε, ούτε μου είπε να καθίσω. Μάλιστα, είχε την καλή ιδέα να πεταχτεί ο ίδιος στο γραφείο του προϊσταμένου για να υπογράψει το πιστοποιητικό, αλλά δεν με πληροφόρησε γι’ αυτό, με λίγα λόγια, έδειχνε φανερά ενοχλημένος από την παρουσία μου. Όταν στο τέλος τον ρώτησα κάτι, απάντησε κοφτά ότι είναι πολύ απασχολημένος. Σημειωτέον, μιλούσε διαρκώς με τον διπλανό του συνάδελφο για θέματα ιδιωτικά, εντελώς άσχετα με τη δουλειά του...
ΠΕΜΠΤΟΝ, δεν επικοινωνούν ούτε οι υπηρεσίες μεταξύ τους, ούτε καν τα διάφορα τμήματα της ίδιας υπηρεσίας. Για να βγάλεις εξιτήριο από το νοσοκομείο, θα πρέπει να κάνεις ο ίδιος τον γύρο του κτιρίου αρκετές φορές, ώσπου να συγκεντρώσεις τις απαιτούμενες σφραγίδες και υπογραφές.
ΕΚΤΟΝ, η ελληνική γραφειοκρατία φαίνεται ν’ αδιαφορεί για την ουσία, την πραγματική πραγματικότητα, και να βλέπει το κάθε τί μέσα από τα χαρτιά και τις σφραγίδες. Για να στηθεί ένας σταθμός μεταφόρτωσης απορριμμάτων, για παράδειγμα, απαιτείται να γίνει μια μελέτη. Το τί θα λέει η μελέτη αυτή και το ποιά θα είναι η ποιότητά της, ποσώς ενδιαφέρει. Το σημαντικό είναι να υποβληθεί, να σφραγισθεί, να μυρωθεί και να “επισημοποιηθεί”.
Με τα χαρακτηριστικά αυτά, η ελληνική γραφειοκρατία δημιουργεί φοβερό κόστος στην εθνική οικονομία, παρεμποδίζει κάθε είδος δημιουργικής δραστηριότητας και ευνοεί τη διαφθορά και την απατεωνιά. Οι ίδιοι οι γραφειοκράτες ισχυρίζονται, πως η στρυφνότητα των διαδικασιών τους απαιτείται για να προλαμβάνονται οι απάτες. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει! Οι απατεώνες αγαπούν τα χαρτιάκαι τις σφραγίδες γιατί τα κατασκευάζουν εύκολα και δεν χρειάζεται ν’ ασχοληθούν με την ουσία. Για παράδειγμα, στη σουηδική γραφειοκρατία, η οποία εστιάζει στην ουσία, για να πάρει άδεια παραμονής το έτερόν σου ήμισυ δεν απαιτούνται χαρτιά, ούτε καν πιστοποιητικό γάμου. Απλούστατα, θα γίνουν ξεχωριστές συνεντεύξεις των δύο συζύγων, με ερωτήσεις που θα αποσκοπούν να εξιχνιάσουν αν όντως είστε ζευγάρι και ζείτε μαζί και αν το αποτέλεσμα είναι θετικό, θα δοθεί η άδεια παραμονής. Στην Ελλάδα μπορεί ο κάθε αλλοδαπός σχετικά εύκολα να κάνει ένα ψεύτικο γάμο και να “προσκομίσει” το πιστοποιητικό για να τακτοποιηθεί. No questions asked.
Ας πάρουμε ένα ακόμη διαφωτιστικό παράδειγμα, τη σύσταση εταιρείας. Στη Σουηδία μπορείς να συστήσεις ανώνυμη εταιρεία συμπληρώνοντας ένα έντυπο δύο σελίδων χωρίς άλλα χαρτιά, εκτός από ένα: Μια απόδειξη από τράπεζα ότι το κεφάλαιο που δηλώνεται υπάρχει σε κλειστό λογαριασμό. Στην Ελλάδα, σύσταση Α.Ε. ή και Ε.Π.Ε. σημαίνει μήνες και μήνες χαρτογραφίας, με δικηγόρους, συμβολαιογράφους, εφημερίδες κυβερνήσεως κτλ, αλλά στο τέλος γράφει ο συμβολαιογράφος πως το κεφάλαιο καταμετρήθηκε μπροστά του (δήθεν) και έτσι ανοίγουν τόσες εταιρείες χωρίς να έχουν το κεφάλαιο που δηλώνουν. Με άλλα λόγια, αρχίζουν τη δραστηριότητά τους οι εταιρείες αυτές με τρόπο που οδηγεί στην καταδολίευση δανειστού! Δηλαδή, δεν είναι τα πολλά χαρτιά και οι περίπλοκες διαδικασίες που προλαμβάνουν την απατεωνιά, αλλά τα έξυπνα χαρτιά και οι έξυπνες διαδικασίες, και εκεί έχουμε έλλειμμα.
Είδε όμως κανείς μια πορεία, ή μια διαμαρτυρία, εναντίον της γραφειοκρατίας; Ούτε θα δείτε. Γιατί δεν υπάρχει σχεδόν καμία ελληνική οικογένεια που να μην αντλεί την οικονομική της σταθερότητα αλλά και την (ψευδ)αίσθηση, ότι ασκούν εξουσία, από τη γραφειοκρατία, όπου απασχολείται τουλάχιστον ένα μέλος της, αν όχι και περισσότερα. Επομένως, επανάσταστη κατά της γραφειοκρατίας θα εσήμαινε επανάσταση κατά του εαυτού μας, και αυτό δεν πρόκειται να το δούμε.
Θα μπορούσαμε, βέβαια, να δούμε μια επανάσταση “από πάνω”, αν βρεθεί η κυβέρνηση εκείνη – ή αν μας πιέσει αρκούντως η ΕυρωπαϊκήΈνωση ή η οικονομική κρίση – που θα ασχοληθεί με την κατάργηση της γραφειοκρατίας. Κάτι τέτοιο δεν το είδαμε μέχρι σήμερα. Είδαμε μόνον αυθόρμητες εξαγγελίες από τηλεοράσεως περί απλοποίησης της τάδε διαδικασίας, όμως το θέμα απαιτεί συστηματική μελέτη όλων των διαδικασιών και ένα πολύ δεμένο πρόγραμμα. Δεν αρκεί ν’ απλουστεύεις την καταχώρηση εταιρειών. Θα πρέπει να απλουστεύεις και τη ρουτίνα των εταιρειών, καθώς και το κλείσιμό τους. Όπως έχει σήμερα το σύστημα, θα μπορούσε μόνον να χαρακτηριστεί από τη φράση “ου μπλέξεις”.
Γεράσιμος Φουρλάνος (www.fourlanos.com)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου